علوم قرآنی (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمدهادی معرفت |
| موضوع | علوم قرآنی |
| سبک | آموزشی – مرجع |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تعداد صفحات | متغیر (در چاپ‌های مختلف) |
| قطع | وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مؤسسه فرهنگی ـ انتشاراتی التمهید |
| محل نشر | ایران |
| نوبت چاپ | چندین نوبت |
| نوع رسانه | چاپی، الکترونیکی |
| وبسایت ناشر | سامت |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | علوم قرآنی |
| مشخصات نشر | تهران، سمت؛ قم، التمهید |
علوم قرآنی عنوان کتابی از محمدهادی معرفت (۱۳۰۹–۱۳۸۵) است که به‌شکل آموزشی و مرجع‌گونه به مسائل و مباحث بنیادین علوم قرآنی می‌پردازد. این اثر در فضای حوزه علمیه و دانشگاه‌های ایران شناخته شده و برای تدریس و آشنایی عمومی با مباحث علوم قرآن مورد استفاده قرار گرفته‌است.[۱][۲]
معرفی
نویسندهٔ کتاب، محمدهادی معرفت، از فقها و مفسران شیعه بود که در حیطه‌های تفسیر، علوم قرآنی، فقه و اصول فقه پژوهش‌هایی منتشر کرد و تألیفات متعددی از خود به‌جا گذاشت. آثار او معمولاً رویکردی آموزشی و مرجع‌ساز دارند و هم در حوزه و هم در محیط‌های دانشگاهی مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.[۳]
کتاب «علوم قرآنی» از مجموعه آثاری است که معرفت برای تبیین مباحث نظری و روش‌شناختی مرتبط با قرآن نوشته است. نسخه‌های منتشر شده از این اثر توسط مؤسسه‌هایی مانند سمت و مؤسسه فرهنگی ـ انتشاراتی التمهید در دسترس قرار گرفته‌اند.[۴][۵]
موضوع و هدف
کتاب در پی تبیین رشتهٔ «علوم قرآنی» است؛ مقصود از این رشته، روش‌ها، مباحث تاریخی، اصطلاحات تخصصی و مسائل انتقادی‌ای است که برای فهم صحیح قرآن و پژوهش دربارهٔ متن، سند، تفسیر و نقول قرآنی ضرورت دارد. نویسنده در این کتاب تلاش می‌کند موضوعات کلیدی این علم مانند تاریخ قرآن، تحریف‌ناپذیری قرآن، محکم و متشابه، منابع و روش‌های تفسیر قرآن و مرجع‌شناسی متون را معرفی و تحلیل کند.[۶]
ساختار و محتوای کتاب
کتاب دارای فصولی منظم است که هر کدام به یکی از زیرشاخه‌های علوم قرآنی می‌پردازد. از جمله محورهای متداول در ساختار اثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تاریخ و مراحل پدیدآیی قرآن و مصاحف
- مباحث متنی: رسم‌المصحف، قرائات قرآن، اختلاف قرائت‌ها و نسخه‌شناسی
- بحث «محکم و متشابه» و چگونگی کاربرد آن در تفسیر قرآن
- دلایل و ادلهٔ تحریف‌ناپذیری قرآن و بررسی آراء مخالف
- روش‌شناسی تفسیر، منابع تفسیری و جایگاه حدیث در استنباط معانی
- مسائل کاربردی و روش‌های آموزش علوم قرآنی برای طلاب و دانشجویان
این تقسیم‌بندی‌ها مبتنی بر محتوای نسخه‌های منتشرشده و معرفی انتشاراتی کتاب است.[۷]
ویژگی‌ها و نقاط قوت
- رویکرد آموزشی و قابل تدریس: کتاب به‌گونه‌ای نگاشته شده که مناسب دوره‌های درسی حوزه و دانشگاه باشد و بسیاری از مراکز آموزشی از آن به‌عنوان منبع درسی یا کتاب مرجع بهره برده‌اند.[۸]
- جمع‌بندی منابع کلاسیک: نویسنده در برخی بخش‌ها دست‌کم به جمع‌بندی و بازنویسی مباحث کلاسیک علوم قرآن پرداخته تا برای خوانندهٔ معاصر قابل فهم‌تر شود.[۹]
- تکیه بر منابع شیعی و سنتی: در قلمرو مباحث تفسیری و سندشناسی، از منابع حدیثی و تفسیری مورد قبول در سنت تشیع بهره‌گیری شده است.[۱۰]
نقدها و ملاحظات
در ارزیابی‌های علمی و نقدهای آکادمیک که دربارهٔ آثار معرفت مطرح شده، نکاتی همچون «تأکید بر منابع سنتی و اکتفا به دیدگاه‌های حوزوی» و «کمبود رجوع به برخی منابع جدید متأخر در مطالعات تاریخی-متنی» یاد شده است. برخی پژوهشگران پیشنهاد داده‌اند که جهت تقویت جنبه‌های تاریخی و متنی، می‌توان از مطالعات انتقادی جدیدتر و پژوهش‌های زبان‌شناختی نیز بهره گرفت.[۱۱]
نسخه‌ها و وضعیت نشر
نسخه‌های مختلفی از «علوم قرآنی» منتشر شده که قالب‌ها و شمار صفحات آن‌ها تا حدودی متفاوت گزارش شده‌اند؛ برای مثال اطلاعات کتاب‌شناختیِ منتشرشده در نمایه‌های کتابی از سال انتشار و شابکِ مشخصی برای این اثر یاد کرده‌اند و نسخه‌های الکترونیک آن نیز در آرشیوهای مجازی و کتابخانه‌های دیجیتال موجود است. از جمله ناشران ثبت‌شده می‌توان به مؤسسه فرهنگی ـ انتشاراتی التمهید و سمت اشاره نمود.[۱۲][۱۳]
کاربردها و مخاطبان
این کتاب عمدتاً برای طلاب علوم دینی، دانشجویان رشته‌های مرتبط با معارف اسلامی و پژوهشگران آغازکننده در حوزهٔ تفسیر قرآن و علوم قرآنی مناسب است. به‌عنوان یک منبع مقدماتی و میان‌رده، می‌تواند پیش‌نیازی برای مطالعهٔ متون تخصصی‌تر در علوم قرآنی و مقدمه‌ای برای آشنایی با مسائل تاریخی-متنی قرآن تلقی شود.[۱۴]
